🪶 Hezârfen Ahmed Çelebi Kimdir? Osmanlı’da Gerçekten Uçan İnsan Var mıydı?
17. yüzyılın İstanbul’unda, Boğaz’ın iki yakasını birleştiren rüzgârın üzerinde süzülen bir adam… Galata Kulesi’nden atlayıp Üsküdar’a kadar uçtuğu söylenen Hezârfen Ahmed Çelebi, Osmanlı tarihinin en merak uyandıran isimlerinden biri. Kimine göre bir dahi, kimine göre bir efsane. Peki bu hikâye ne kadar gerçek? Hezârfen gerçekten uçtu mu, yoksa bu sadece Evliya Çelebi’nin renkli kaleminden çıkan bir masal mı? Gelin, elimizdeki tüm tarihi kaynakları tarayarak bu gizemi birlikte çözelim.
Bu Makalede Neler Var?
🧑🔬 Hezârfen Ahmed Çelebi’yi Tanıyalım
Hezârfen Ahmed Çelebi, 17. yüzyılın ilk yarısında (tahminen 1600-1640 arası) İstanbul’da yaşamış bir Osmanlı bilim insanı ve mucittir. “Hezârfen” kelimesi Farsça kökenlidir ve “bin fen sahibi, çok yetenekli” anlamına gelir. Bu lakap, onun fizik, matematik, astronomi ve mekanik alanlarındaki derin bilgisini ifade eder.
Dönemin kaynaklarına göre Ahmed Çelebi, özellikle kuşların uçuşunu uzun yıllar gözlemlemiş, Leonardo da Vinci’nin uçan makine çizimlerinden haberdar olmuş ve kendi tasarladığı yapay kanatlarla uçmayı denemiştir. Eğitimini medrese dışında, daha çok kendi çabalarıyla geliştirdiği anlaşılmaktadır.
📜 Tek Kaynak: Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi
Hezârfen Ahmed Çelebi’nin hayatı ve uçuşu hakkında tek birinci el kaynak Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik Seyahatname’sinin 1. cildidir (1659-1682 yılları arasında yazılmıştır). Evliya Çelebi şöyle anlatır:
“İptida Okmeydanı’nda tayyarlık (uçma) tecrübeleri yapıp, sonra Galata Kulesi’nden rüzgârı kollayıp, kollarına kartal kanatları gibi kanatlar takıp, kendini boşluğa bırakıp Üsküdar’a Doğancılar semtine uçup konmuştur. Padişah IV. Murad, sarayda Sinan Paşa Köşkü’nden bunu görüp, ‘Bu adam korkulası bir adamdır, her ne murad ederse edebilir, böylelerinden sakınmak lazım’ deyip kendisine bir kese altın ihsan edip, sonra Cezayir’e nefyeylemiştir.”
Bu anlatım dışında, ne Topkapı Sarayı arşivlerinde ne de başka bir resmi belgede Hezârfen’in uçuşuna dair bir kayıt bulunmamaktadır. Bu durum, hikâyenin gerçekliğini tartışmaya açan en büyük nedendir.
🧪 Uçuş Denemeleri ve Hazırlık Süreci
Evliya Çelebi’ye göre Hezârfen, uçuşundan önce Okmeydanı’nda defalarca deneme yapmıştır. Bu denemelerde:
- Kendi vücut ağırlığını hesaplamış,
- Rüzgâr hızı ve yönünü ölçmüş,
- Kartal kanatlarından ilham alarak hafif ahşap iskelet üzerine kuş tüyleri ve deri ile kaplı kanatlar tasarlamış,
- Planör benzeri bir sistemle süzülme prensibini kullanmıştır.
Kullandığı araç muhtemelen bugünkü “hang glider” (yamaç paraşütü) benzeri bir yapıydı. Motorlu değil, sadece yerçekimi ve rüzgâr gücünden yararlanan bir planör.
🗼 Galata Kulesi’nden Üsküdar’a Efsane Uçuş (1632?)
Uçuşun tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, IV. Murad’ın saltanatı döneminde (1623-1640) gerçekleştiği tahmin edilir. En yaygın kabul edilen yıl 1632’dir.
Mesafe: Galata Kulesi ile Üsküdar Doğancılar arası yaklaşık 3.358 metre (Boğaz’ı çapraz geçerek).
Yükseklik farkı: Galata Kulesi deniz seviyesinden yaklaşık 70 metre yüksekte (platform yüksekliği dahil).
Uçuş süresi: Tahminen 3-6 dakika arası.
Günümüz aerodinamik hesaplarına göre, uygun rüzgâr (saatte 20-30 km) ve iyi tasarlanmış bir planörle bu mesafe uçulabilir. 1970’lerde İngiliz havacı Len Orman, aynı rotayı modern bir hang glider ile tekrarlamış ve başarılı olmuştur.
🔍 Tarihçiler ve Bilim İnsanları Ne Diyor?
Konuyla ilgili görüşler üç ana gruba ayrılıyor:
- Tamamen gerçek: Prof. Dr. İlber Ortaylı, Prof. Dr. Salim Ayduz gibi isimler, Evliya Çelebi’nin abartılı üslubuna rağmen olayın temelinde gerçek bir deneme olduğunu savunur.
- Kısmen gerçek: Uçuş denemeleri yapılmış, ancak mesafe abartılı olabilir. Belki Sarayburnu’na ya da daha kısa bir mesafeye iniş gerçekleşmiştir.
- Efsane: Bazı Batılı tarihçiler ve aşırı şüpheci akademisyenler, hikâyenin tamamen uydurma olduğunu iddia eder.
Güncel akademik görüş (2024-2025): Hezârfen’in planör benzeri bir araçla kısa mesafeli kontrollü süzülme gerçekleştirmiş olması fizik kurallarına aykırı değildir. Tamamen imkânsız değildir.
🚀 Lagari Hasan Çelebi ile Karıştırılmasın!
Sıkça karıştırılan bir diğer isim Lagari Hasan Çelebi’dir. O da Evliya Çelebi’nin anlattığına göre 1633’te 50 okka barutla çalışan bir roketle Sarayburnu’ndan havalanmış ve Boğaz’a inmiştir. Hezârfen planörle süzülürken, Lagari roketle yükselmiştir. İkisi farklı kişiler ve farklı deneylerdir.
🏝️ Neden Cezayir’e Sürüldü?
Evliya Çelebi’nin aktardığına göre IV. Murad, Hezârfen’i hem ödüllendirmiş (bir kese altın) hem de korkarak Cezayir’e sürmüştür. Bunun sebepleri:
- Padişahın “Bu adam her şeyi yapabilir, tehlikeli” düşüncesi,
- Uçuşun dini çevrelerde “şeytan işi” olarak görülmesi korkusu,
- Devletin böyle deneyleri kontrol etmek istemesi.
Hezârfen’in Cezayir’de vefat ettiği ve mezarının bilinmediği kabul edilir.
🎭 Hezârfen’in Günümüz Kültüründeki Yeri
Hezârfen Ahmed Çelebi bugün:
- İstanbul’daki Hezârfen Havaalanı’nın (Büyükçekmece) isim babasıdır,
- THK’nın paraşüt ve yamaç paraşütü okullarında sembol isimdir,
- Birçok belgesel, tiyatro oyunu ve romana konu olmuştur,
- Okullarda “Osmanlı’da bilim” konusunun en çarpıcı örneği olarak anlatılır.
Gerçek ya da efsane fark etmez; Hezârfen, insanın uçma hayalini gerçeğe dönüştürme tutkusunun en güzel sembollerinden biri olarak yaşamaya devam ediyor.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Günümüz fizik ve aerodinamik bilgilerine göre, uygun rüzgâr koşullarında ve iyi tasarlanmış bir planörle Galata’dan Üsküdar’a süzülmek fiziksel olarak mümkündür. Kesin kanıt olmasa da, denemenin gerçekleşmiş olması yüksek ihtimaldir.
Hayır, tamamen farklı kişilerdir. Hezârfen planörle süzülmüş, Lagari ise barutlu roketle yükselmiştir. İkisinin denemeleri farklı yıllarda gerçekleşmiştir.
Kesin tarih bilinmemekle birlikte, IV. Murad dönemi (1623-1640) içinde, en yaygın kabul edilen tarih 1632’dir.
Maalesef orijinal çizim günümüze ulaşmamıştır. Ancak Leonardo da Vinci’nin uçan makine çizimlerinden etkilendiği düşünülmektedir.
Evet, 1970’lerde İngiliz yamaç paraşütçüsü Len Orman ve daha sonra Türk pilotlar modern ekipmanlarla aynı rotayı başarıyla uçmuştur.
Yorum Gönder
Yorumunuzu buradan gönderebilirsiniz