Zeytuni babun (Papio anubis), Köpeksi maymunlar (Cercopithecidae) ailesine ait bir türdür. Bu maymun türü, Afrika kıtasında yaygın olarak bulunur ve dağılımı Mali'den Etiyopya'ya ve Tanzanya'ya kadar 25 farklı ülkeyi içine alır. Ayrıca, Sahra çölünün bazı dağlık bölgelerinde izole topluluklar da görülmektedir. Zeytuni babunlar, savanlarda, bozkırlarda ve ormanlık alanlarda yaşamaktadır. Bu türün adı, kürklerinin uzaktan bakıldığında yeşilimsi gri bir ton taşımasından gelir. Papio anubis, kendine özgü sesli ve sessiz iletişim biçimleri kullanarak karmaşık toplumsal ilişkiler kurar.
Fiziksel Özellikleri
Erkek zeytuni babunlar, yalnızca yeleleriyle değil, aynı zamanda vücut ağırlığı ve boyutu ile dişilerden de ayrılırlar. Erkekler, ayakta durduklarında ortalama 70 cm yüksekliğe sahipken, dişilerin ortalama boyu 60 cm civarındadır. Bu tür, büyük bir maymun türüdür ve sadece chacma babunları ve mandrillerle benzer boyutlara ulaşır. Vücut uzunluğu genellikle 50 ile 114 cm arasında değişirken, ortalama uzunluk yaklaşık 85 santimetredir. Dört ayak üzerinde durduklarında, omuz yükseklikleri dişilerde ortalama 55 santimetre (22 inç), erkeklerde ise ortalama 70 santimetre (28 inç) olarak ölçülür. Her iki cinsiyet için tipik ağırlık aralığı ortalama 10–37 kg arasında değişir. Erkeklerin ağırlığı genellikle ortalama 24 kg iken, dişilerin ağırlığı ortalama 14,7 kg'dır. Nadir durumlarda, bazı erkeklerin ağırlığı 50 kilograma kadar çıkabilir.
Diğer babun türleri gibi, zeytuni babunun da uzun ve köpek benzeri bir ağzı vardır. Bu özellik, dişleri, kuyruğu ve dört ayaklı yürüyüşü ile birleşerek, ona daha çok köpek benzeri bir görünüm kazandırır. Kuyruk, ilk çeyrekte dik bir şekilde yükselir, neredeyse kırılmış gibi durur ve ardından keskin bir açıyla aşağı iner. Genellikle çizgi filmlerde veya filmlerde gördüğümüz gibi, ünlü "babun kıçı" çıplak yaması, zeytuni babununda oldukça küçüktür. Çoğu Cercopithecine maymunu gibi, zeytuni babununun da yiyecek depolamak için yanak keseleri bulunur.
Beslenmeleri
Babunlar, genel olarak otobur (bitki bazlı) ve omnivor (hem bitki hem de hayvan bazlı) beslenen memelilerdir. Beslenmeleri türden türe değişebilir ve çeşitli faktörlere bağlı olarak çeşitli besin kaynaklarını tüketebilirler.
Sosyal Yapı
Zeytuni babunlar, genellikle 15 ila 150 üyeden oluşan gruplar halinde yaşayan bir türdür. Bu gruplar, sınırlı sayıda erkekten ve çok sayıda dişi ile yavrudan oluşur. Her babunun, gruptaki pozisyonuna bağlı olarak sosyal bir hiyerarşisi bulunmaktadır. Topluluk içinde kadın egemenliği oldukça önemlidir. Bu hiyerarşi kalıtsal bir özelliğe sahiptir ve dişi babunlar genellikle anneleriyle benzer bir rütbeye sahiptir. Grubun çekirdeğini oluşturan yetişkin dişiler, toplumsal sistemin temel taşlarını oluşturur.
Dişi akrabalar arasında yakın ilişkiler bulunur ve genellikle birbirlerine karşı dostça davranırlar. Tımar etme gibi davranışlar, bu akrabalık ilişkilerini daha da güçlendirir. Zeytuni babunlar, agresif durumlarla karşılaştıklarında genellikle bir araya gelerek takım oluştururlar. Bu tür agresif karşılaşmalarda dayanışma içinde olmaları, grubun birbirine duyduğu bağı gösterir. Dişi akrabalar, genellikle doğdukları gruplardan göç etmezler, bu nedenle güçlü aile bağları ve ilişkileri sürdürürler. Bu durum, topluluğun içinde dayanışma ve işbirliği duygusunun korunmasına yardımcı olur.
Üreme ve Yavru Bakımı
Dişiler genellikle 7 ila 8 yaşları arasında, erkekler ise 7 ila 10 yaşları arasında cinsel olarak olgunlaşırlar. Bir dişinin yumurtlamaya başlaması, çiftleşmeye hazır olduğuna dair bir işarettir. Yumurtlama sırasında dişinin anogenital bölgesinin derisi şişer ve parlak kırmızı veya pembeye döner. Bu şişlik hareket etmeyi zorlaştırır ve mikrobiyal veya parazitik enfeksiyon riskini artırabilir. Daha belirgin şişlik yaşayan dişiler, genellikle genç yaşlarda çoğalma eğilimindedir. Bu dişiler, yıllık olarak daha fazla yavru doğururlar ve bu yavruların hayatta kalma olasılıkları daha yüksektir. Aynı zamanda daha fazla erkeği kendilerine çekebilir ve grup içinde agresif rekabetlere yol açma ihtimalleri daha yüksektir.
Zeytuni babunlar, çiftleşme konusunda rastgele davranırlar. Bir erkek, çiftleşmeye istekli bir dişi bulduğunda, ona yaklaşır, yanında durur ve çiftleşir. Erkekler, partnerlerini diğer erkeklerin müdahalesine karşı korurlar. Bir dişi, genellikle aynı gün içinde farklı erkeklerle çiftleşebilir, ancak daha uzun vadeli ilişkilerde ise daha sıkı bir bağ kurabilir. Üreme için birden fazla çiftleşme gereklidir, ancak bu durum, yavruların gerçek babalarının belirsizliğini artırabilir. Bu, yavru öldürme davranışını azaltmaya yardımcı olabilir. Nadiren, erkek zeytuni babunlar, dişileri belirli bir dönem boyunca tekelleştirebilirler. Bu süre zarfında, erkek dişisini diğer erkeklerin müdahalesinden korur ve çiftleşmeye engel olurlar.
Popülasyon ve Korunma Durumu
Zeytuni babunlar, IUCN (Uluslararası Doğayı Koruma Birliği) tarafından "En Az Endişe Veren" kategorisinde listelenmiştir. Bunun nedeni, bu türün geniş bir dağılıma sahip olması ve yaygın bir şekilde bulunmasıdır. Ayrıca, ekin tarlalarına zarar vermesi ve yerel halk tarafından hayvan öldürme nedeniyle zulme uğramış olmasına rağmen, geniş çaplı bir nüfus düşüşüne yol açabilecek büyük bir tehdit tespit edilmemiştir.
Zeytuni babunlar, kendilerine yönelik tehditlere rağmen hala yaygın ve büyük sayılarda bulunmaktadır. Ancak, bazı kapalı orman alanlarında, rekabet ve hastalık gibi faktörlerin babun nüfusunu azaltmış olabileceği düşünülmektedir. Bu türün doğal yaşam alanlarındaki değişiklikler, yerel ekosistemlerdeki dengeyi etkileyebilir ve bu da babunların popülasyonlarını etkileyebilir.
IUCN tarafından "En Az Endişe Veren" kategorisine alınmış olmalarına rağmen, zeytuni babunların yaşadığı çevresel değişikliklere, habitat kaybına ve insan etkileşimine karşı dikkatli bir şekilde izlenmesi ve korunması önemlidir. Bu sayede, türün gelecekteki sürdürülebilirliği sağlanabilir.
Yorumunuzu buradan gönderebilirsiniz